Ryszard Winiarski, Akcja Warsztat, inauguracja 7 lutego 1976

Ryszard Winiarski, Gra 10 x 10 – przebieg logiczny, Obraz 12, akryl na płótnie, 1977

W 2021 roku Olga Stanisławska, pisarka i reporterka, przekazała w depozyt do zbiorów Galerii Studio obraz Ryszarda Winiarskiego zatytułowany Gra 10 x10 – przebieg logiczny, Obraz 12 z 1977 roku. Wykonany farbą akrylową na płótnie, kwadrat o boku jednego metra jest typową pracą Ryszarda Winiarskiego z tego okresu. Winiarski (1936–2008) był z wykształcenia malarzem i inżynierem i konstruował obrazy posługując się ideą systemu, modelu i funkcji.

Artysta podarował tę pracę Ryszardowi Stanisławskiemu i Urszuli Czartoryskiej prawdopodobnie pod koniec lat 70. XX wieku. Stanisławski był dyrektorem Muzeum Sztuki w Łodzi w latach 1966–1990, Czartoryska – kuratorką działu sztuki nowoczesnej tego muzeum, specjalizującą się w fotografii XX wieku. W 2023 roku ich córka Olga Stanisławska, porządkując spuściznę po rodzicach, znalazła jeszcze trzy obiekty, które jak wywnioskowała, stanowią z kompozycją na płótnie spójną całość. Była to niewielka deseczka podpisana na odwrocie „Gra 10 x 10 – przebieg logiczny (cz. II)” i zawierająca opis gry na planszy o stu polach: „na każdej ze stu plansz przybywa po jednym nowym zaczernionym polu. Elementy czarne zjawiają się na planszy kolejno wykorzystując regułę ruchu konia szachowego począwszy od górnego lewego pola planszy.”

Jak zauważyła Olga Stanisławska, „deseczka przedstawia instrukcję/opis pracy powstającej ruchami przesuwającego się skoczka, i tak jest zbudowany ten obraz.” (mail do autorki od Olgi Stanisławskiej, z dnia 8.12.2023). Wynika z tego, że kompozycja namalowana akrylami na płótnie i przekazana nam w depozyt to „obraz” w podwójnym sensie. Po pierwsze malowidło (painting). Ale po drugie przedstawienie (image), które odzwierciedla konkretną historię – jest zapisem gry, którą przeprowadził wcześniej artysta, używając w tym celu konika szachowego.

Nie był to jednak koniec odkryć. Artysta przekazał w darze państwu Stanisławskim także inne intrygujące obiekty: pudełko drewniane z klockami w kolorze czarnym i czerwonym oraz kwadratową planszę do gry namalowaną na desce i podzieloną na sto pól.

Nalepka na odwrocie informuje, że praca stanowi część szerszego cyklu określonego jako „Próby stworzenia gier losowych i strategicznych w wyniku których uzyskuje się obiekty sztuki”. Drugi napis, także umieszczony na plecach tablicy, brzmi: „Na przemian z przeciwnikiem rozstawiaj swoje kamienie tak, by nie stykały się bokami z kamieniami przeciwnika. Przegrywa gracz, dla którego nie ma już wolnego pola. Gra buduje obraz z zachowaniem praw strategii”. Podpis pod tym tekstem budzi ciekawość: „Winiarscy 1972”.

Podpis „Winiarscy” mówi o tym, że pomysł tej pracy, a może i całego cyklu, powstał we współpracy. Jeśli Winiarscy, to znaczy że Ryszard pracował nad nim z żoną Emilią Bohdziewicz. Artystka tworzyła obrazy i instalacje o charakterze konceptualnym. Jedną z nich zaprezentowała w Galerii Studio w 1990 roku pod tytułem „Rysowanie nicią”.Oznacza to także, że gra – motyw przewodni twórczości Winiarskiego od lat 60. XX wieku implikowała współdziałanie i była przez współdziałanie warunkowana. Gra Winiarskich przeznaczona na dwie osoby, może być też swoistym metakomentarzem. Nie tylko sztukę, ale również małżeństwo wyobrazić sobie można jako grę. Ta praca to ważny przyczynek do mitologii artysty. Nie działał w pojedynkę, korzystał z wkładu innych osób, tworzył kolektywy..

Winiarski pracował w duchu krytyki instytucjonalnej: podważał role nowoczesnych instytucji sztuki: muzeum, galerii, rynku. Ukazywał sztukę jako przestrzeń współdziałania i kolektywu. Przykładem jest jego akcja Warsztat zainaugurowana w wolną sobotę 7 lutego 1976 roku w Galerii Studio i kontynuowana przez trzy tygodnie.

Akcja Warsztat była częścią cyklu spotkań z publicznością rozpoczętego w 1975 roku pod kierunkiem Andrzeja Ekwińskiego, kierownika programowego Galerii Teatru Studio. Wydarzenia odbywały się w sobotnie popołudnia i były otwarte dla wszystkich, niebiletowane. Winiarski zaproponował motto – umieszczone przy pomocy szablonowych liter na ścianie – „Pomyśl, zaproponuj, nazwij, podpisz, dołącz do wystawy”.

Interesujący jest nacisk na myślenie i język: pomyśl, zaproponuj, nazwij, podpisz. Poruszamy się w przestrzeni dyskursu, w której kategorie wiązane ze sztukami pięknymi jak talent czy osobowość zostają odrzucone jako niepotrzebne. Wszyscy mamy równe szanse i wszyscy możemy rozpocząć intelektualną grę.

Przestrzeń Warsztatu została podzielona na cztery części: Punkt, Linia, Kwadrat i Znak. Uczestnicy mogli podjąć zabawę, używając papieru, nożyczek, kredek czy innych przyborów, interpretując w dowolny sposób wyjściowe pojęcia. Zdjęcia zachowane w dokumentacji wystaw Galerii Studio świadczą o powodzeniu gry zaproponowanej przez Winiarskiego.

Partycypacja i aktywne zacieranie dystynkcji klasowej było ważnym wątkiem wczesnych wystaw i projektów Galerii Studio, a działanie Ryszarda Winiarskiego należy w równym stopniu do historii sztuki postawangardowej, jak i do historii edukacji artystycznej w Polsce.

Dorota Jarecka